LÝ LỊCH DI TÍCH

1. Tên gọi di tích:

   TRẬN ĐÁNH MỸ TRÊN SÔNG BÀN THẠCH

2. Địa điểm, đường đi đến:

   Trận chiến diễn ra trên sông Bàn Thạch. Trước đây chưa có cầu, lòng sông rộng phải đưa đò từ bên này sang bên kía sông, Nay địa điểm này chính là cầu Hà Tẩn ranh giới giữa thôn Vĩnh Nam và thôn Hà Mỹ, thuộc xã Duy Vinh huyện Duy Xuyên.

   Từ quốc lộ 1A, phía trong ngã ba Nam Phước về hướng Đông theo đường tỉnh lộ 610 nối dài về hướng Bàn Thạch khoảng 6.100mét , đến đường liên xã cạnh chùa Bàn Thạch về hướng Bắc theo đường vào UBND xã Duy Vinh  khoảng chừng 600 mét đến cầu Hà Tân. Đây là địa điểm diễn ra sự kiện lịch sử ngày 21 tháng 5 năm 1967.

3. Sự kiện di tích:

Sau những thất bại liên tiếp của Mỹ-Ngụy báo hiệu chiến lược“ chiến tranh đặc biêt “ có thể bị phá sản hoàn toàn, buộc chúng phải đưa thêm lính viễn chinh và chư hầu vào miền Nam thực hiện chiến lược“ Chiến tranh cục bộ “. Chúng hy vọng sẽ thay đổi thế bị động thành thế chủ động  trên chiến trường. Đẩy lùi cách mạng miền Nam nhanh chóng giành thắng lợi bằng sức mạnh quân sự.

Trước tình hình đó, chủ trương của Trung ương Đảng ta phát động phong trào thi đua quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược. Trên khắp các chiến trường Quảng Nam nói chung, tại huyện Duy Xuyên và các xã làn sóng cách mạng bùng lên sôi nổi, khí thế chiến đấu sục sôi quyết tìm và tiêu diệt giặc Mỹ khắp mọi nơi, mọi nhà.

Tại xã Xuyên An( nay là xã Nam Phước) là địa bàn thường xuyên tổ chức các trận đánh lớn vào Hội An, Trung tâm tỉnh lỵ của địch.Vì vậy, địch thường xuyên tổ chức càn quét, đánh phá vùng giáp ranh để bảo vệ hành lang phía Nam của tỉnh lỵ Hội An. Vào khoảng 8 giờ sáng ngày 21 tháng 5 năm 1967, địch đổ quân càn quét với qui mô lớn theo ba hướng: 1 hướng quân đổ bộ từ Hội An, chủ yếu là lính Trung đoàn 51 từ Cẩm Kim  tràn vào,1 hướng quân địch từ Cửa Đại –Duy Nghĩa dùng 11 xe bọc thép lội nước tràn lên và hướng lính Mỹ khoảng 1 tiểu đoàn từ Nam Phước càn quét xuống.

Đến 15 giờ cùng ngày, địch càn quét đến chợ Bàn Thạch, sau đó lính Mỹ buộc ngư dân dùng thuyền rớ chở chúng ngược dòng lên Duy Phước, nên thuyền rớ lúc đó có khoảng 40 lính Mỹ, trong đó có bộ chỉ huy lính thủy đánh bộ và một bác sỹ. Nắm bắt được hướng đi của địch, tổ du kích Xuyên An đã bố trí mai phục, ém quân chờ sẵn. Khi thuyền chở địch cách điểm xuất phát khoảng 200 mét về hướng Tây và cách bờ sông khoảng 30 mét, đúng vào tầm kiểm soát của tổ du kích do các đồng chí Đỗ Điểu và Võ Đức Nhân trực tiếp chỉ huy. Lệnh nổ súng được phát ra, quân ta nổ súng vào thuyền địch, bị tấn công bất ngờ địch trở tay không kịp, lại đang ở vào thế bị động giữa dòng nước sâu nên thuyền tròng trành khó mà chống trả được. Chỉ trong thời gian ngắn, quân ta đã liên tiếp nổ súng tấn công tiêu diệt được 25 tên lính Mỹ, trong đó có toàn bộ bộ chỉ huy tiểu đoàn lính thủy đánh bộ Mỹ, thu 21 súng các loại, 3 máy PRC25 và 01 bộ tiểu phẩu. Cuộc hành quân với qui mô lớn của địch bị thất bại, tinh thần lính Mỹ sống sót hết sức hoang mang lo sợ phải tìm đường rút chạy.

4.  Khảo tả:

Khi đoàn xe lội nước gồm ll chiếc chở lính Mỹ đến chợ Bàn Thạch, chúng buộc ngư dân địa phương dùng thuyền rớ đưa chúng chạy ngược lên sông Bàn Thạch khoảng 200 mét đến đoạn hói Đình nơi đây là trận địa phục kích của lực lượng du kích địa phương. Lúc bấy giờ tại địa điểm này lòng sông hẹp nước sâu hai bên bờ sông: phía bờ Nam cạnh hói Đình dừa nước và cây cối mọc um tùm, phía bờ Bắc là một dãi cát trắng chạy dọc, qua khỏi bãi cát trắng là bài dương và dứa dại lợi dụng địa hình ở bờ này nên lực lưọng du kích đã mai phục nơi đây. Khi đội hình địch đã lọt vào tầm ngắm, trận chiến diễn ra tại đây. Nay vị trí này cây cầu Hà Tân dài 200 mét được xây dựng bắt ngang qua nối liền đôi bờ, cũng là ranh giới của hai thôn, bờ Nam là thôn Vĩnh Nam, bờ Bắc là thôn Hà Mỹ. 

5. Loại hình di tích:

Trận đánh Mỹ trên sông Bàn Thạch thuộc di tích Lịch sử.

6.  Trạng thái bảo quản:

Với vị trí như hiện nay, cầu Hà Tân bắt ngang qua đoạn sông nơi diễn ra chiến trận năm xưa. Để ghi dấu địa điểm lịch sử. Đảng ủy, UBND xã có kế hoạch xây dựng tượng đài chiến thắng bên bờ Bắc của sông Bàn Thạch, phía UBND xã cách cầu khoảng 40 mét.

7. Cơ sở pháp lý:

Trận đánh Mỹ trên sông Bàn Thạch thuộc địa phận của hai thôn Vĩnh Nam và Hà Mỹ xã Duy Vinh có ý nghĩa lịch sử vô cùng quan trọng đối với địa phương. Qua hội thảo Đảng Ủy, UBND xã Duy Vinh đã có tờ trình đề nghị. Nay trên cơ sở đó, Phòng Văn hóa và Thông tin huyện Duy Xuyên lập hồ sơ khoa học đề nghị. Quí cấp xem xét xếp hạng di tích cấp tỉnh cho sự kiện lịch sử này.

8.  Phương án bảo vệ:

Để ghi nhớ, tôn vinh và làm tốt công tác giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau, Đảng ủy, UBND xã Duy Vinh có kế hoạch xây dựng tượng đài chiến thắng về sự kiện lịch sử này.