Nỗng Bà Điềm được chứng nhận là di tích lịch sử vào ngày 27 tháng 6 năm 2008, thuộc thôn Tư , còn gọi là thôn Trung nay là thôn Hà Nam, xã Nam Phước, Đà Nẵng ( xã Duy Vinh, Duy Xuyên cũ) – là một trong những địa chỉ đỏ gắn liền với phong trào đấu tranh kiên cường của quân và dân địa phương trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Nơi đây không chỉ ghi dấu tinh thần mưu trí, sáng tạo của lực lượng du kích Xuyên An – Xuyên Long (nay là xã Nam Phước), mà còn là minh chứng sinh động cho ý chí quyết tâm ngăn chặn âm mưu mở rộng và củng cố hệ thống đồn bốt của địch trên địa bàn vùng Đông Duy Xuyên vào cuối những năm 1960.
Nỗng Bà Điềm vốn là một gò đất cao, rộng hơn 10.000m² nằm sát bờ sông Bình Khê, địa thế thuận lợi để kiểm soát các tuyến giao thông đường thủy và đường bộ quan trọng. Cuối năm 1968 đầu năm 1969, nhằm để củng cố các đồn bốt làm vành đai phong tỏa Cẩm Kim, Xuyên An, Xuyên Long, Xuyên Thái và trấn giữ, bảo vệ quận Hiếu Nhơn, địch liên tục đổ quân và chuẩn bị mọi phương tiện để mở rộng địa bàn chiếm đóng. Tháng 11 năm 1969, địch quyết định triển khai xây dựng một đồn liên đại ngay tại Nỗng Bà Điềm. Chúng huy động cơ giới ủi phẳng gò đất, vận chuyển hàng loạt vật tư chiến đấu như kẽm gai, ghi sắt, bao tải đất, cọc sắt… để khẩn trương thiết lập cứ Điềm phòng ngự. Dự kiến đây sẽ là một trung tâm kiểm soát và chỉ huy quan trọng, trực tiếp áp chế phong trào quân sự của ta trong vùng. Nhận thấy tính chất nghiêm trọng của âm mưu này, nếu cứ tiếp tục để địch tiếp tục thực hiện kế hoạch cùng với những chiến lược khá quan trọng của các đồn bốt sẽ gây không ít khó khăn , trở ngại cho mục tiêu quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ của nhân dân ta, vì thế nhân dân và lực lượng du kích hai xã Xuyên An và Xuyên Long đã họp bàn, lên kế hoạch không cho địch xây dựng căn cứ chỉ huy liên đại vùng Đông, quyết tâm phá hoại bằng mọi cách để làm chậm tiến độ, gây hao tổn lực lượng và buộc chúng phải đối phó liên tục.
Di tích Nổng Bà Điềm tại thôn Hà Nam.
Trong suốt quá trình địch xây dựng đồn, quân dân hai xã đã nhiều lần tổ chức phá hoại bằng cách lợi dụng đêm tối – khi lực lượng địch rút lui hoặc lơ là cảnh giác – để nhổ cọc sắt, tháo gỡ dây kẽm gai, phá các bao cát, thiết bị phòng thủ rồi thả xuống sông Bình Khê. Những hành động ấy vừa liều lĩnh, vừa sáng tạo, vừa thể hiện tinh thần quyết chiến của lực lượng du kích. Tuy vậy, trước sự phá hoại liên tục của ta, địch càng củng cố đồn bốt với cường độ lớn hơn, đồng thời tăng quân canh gác nhằm đối phó. Cứ Điềm Nỗng Bà Điềm dần được hình thành với cấu trúc vô cùng kiên cố:
- Diện tích khoảng 5.000m²
- Bao quanh bởi 7 lớp rào kẽm gai, gồm 3 lớp rào gai bung và 4 lớp kẽm gai thường
- Giữa các lớp rào gài dày đặc các loại mìn: mìn ba càng, mìn claymore, mìn ríp…
- Bên trong bố trí 1 vọng gác cao khoảng 25m, cùng khoảng 10 lô cốt kiên cố
- Quân số thường trực lên đến hơn 1 đại đội lính canh
Trong điều kiện địch tăng cường phòng thủ, du kích ta – với lực lượng mỏng và trang bị hạn chế – không thể tấn công trực diện. Do đó, phương án đánh địch bằng vũ khí tự tạo, đánh từ xa và đánh bất ngờ được đặt lên hàng đầu. Vào tối ngày 25 tháng 11 năm 1969, cán bộ du kích xã gồm các đồng chí Trương Văn Hoà, Nguyễn Tấn May, và một số đồng chí khác đã sử dụng bom hỏng của địch, dùng kíp điện cải tiến lại thành một loại bom đạp nổ có trọng lượng 250kg và huy động sức mạnh của nhân dân khiêng cài đặt tại đồn, theo kế hoạch chờ 15 ngày sau khi địch dừng xe GMC chở toán quân mới để thay cho toán quân cũ. Đúng như kế hoạch, ngày 10 tháng 12 năm 1969 khi đoàn sẽ địch đã lọt vào vị trí cài bom, ta chủ động kích nổ làm phá hỏng toàn bộ 1 xe GMC và tiêu diệt gọn 20 tên địch. Sau trận đánh, ta còn tiến hành nhiều đợt tập kích tiếp theo, làm suy giảm sinh lực địch, buộc chúng phải chậm tiến độ xây dựng đồn hơn một tháng so với dự tính.Đây là một sáng kiến táo bạo, thể hiện trình độ kỹ thuật dân gian kết hợp kinh nghiệm chiến trường của du kích địa phương – biến vũ khí địch thành sức mạnh của ta.
Bia di tích
Qua trận đánh, ta cũng đã thấy truyền thống yêu nước nồng nàn của nhân dân ta, đây là địa chỉ đỏ để giáo dục thế hệ trẻ về lòng yêu nước, ý chí kiên cường và tinh thần đoàn kết của dân tộc. Việc xây dựng bia di tích tại đây là cần thiết để gìn giữ ký ức lịch sử và nhắc nhớ công lao của thế hệ cha anh. Tinh thần chủ động tiến công của quần chúng nhân dân Xuyên An – Xuyên Long, từ các cụ già đến thanh niên, đều tham gia vận chuyển, cất giấu, cải tiến vũ khí, và phối hợp du kích phá hoại từng bước xây dựng đồn bốt của địch. Và sự sáng tạo trong chiến tranh nhân dân, như cải tiến bom hỏng thành vũ khí kích nổ từ xa, tính toán Điềm đặt mìn chính xác để tiêu diệt toàn bộ một toán quân địch, là minh chứng điển hình của trí tuệ Việt Nam trong thời chiến.
Ngày nay, khu vực Nỗng Bà Điềm vẫn giữ nguyên, nằm bên sông Bình Khê yên bình. Theo kế hoạch của địa phương sẽ xây dựng bia di tích lịch sử nơi đây để ghi dấu sự kiện và công tác giáo dục truyền thống.
Di tích lịch sử Nỗng Bà Điềm là biểu tượng của tinh thần bất khuất, mưu trí và sáng tạo của quân dân Duy Xuyên trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Trận đánh ngày 10-12-1969 cùng những nỗ lực liên tục trước đó đã khẳng định vai trò to lớn của sự đoàn kết, trí tuệ và lòng quyết tâm bảo vệ quê hương.